گزارشی از کنفرانس زنان برای تغییر، همکاری و مشارکت سیاسی
ثریا فلاح
ماه جولای، شهر سندیگو – جنوب کالیفرنیا شاهد یک رویداد تاریخی دیگر بود. موزه هنرهای زیبا «شروود» در شهر لاهویا برای سه روز میزبان زنان و مردان ایرانی از سراسر جهان شد. کنفرانس های بنیاد پژوهش های زنان ایران معمولا محلی برای دیدارهای سالیانه فعالان حقوق زن و معرفی هنرمندان تازه به میدان آمده است که با بهره جستن از تجارب پیشکسوتان جلای خاصی به این کنفرانس می دهند. سخنرانان و شرکت کنندگان، قاره ها را برای دیدار یکدیگر می پیمایند و میهمانداران از آمدن میهمانان در تب و تاب هستند.کنفرانسٍامسال بنیاد به زعم بسیاری از شرکت کنندگان پربار و موفقیت‌آمیز بود.بنیاد امسال میهماندار بیش از 300نفر بود که بیش از 70 در صد آنان را زنان تشکیل می دادند. در این کنفرانس بیش از بیست نفر سخنرانی و بیش از 12 هنرمند هم هنرنمایی کردند. کنفرانس ازصبح روز جمعه 11 جولای تا شب یکشنبه 13 جولای ادامه داشت.
افتتاحیه کنفرانس با یک ترانه سمبلیک قدیمی و به افتخار بیست و پنجمین سالی که زنان ایران از هر ملیت و مذهبی گرد هم می آمدند به زبان کردی و بدون اطلاع قبلی شرکت کنندگان آغاز شد. پس از خوشامدگویی به حضار و اعلام ترتیب برنامه ها، عشا مومنی در مورد روند برگزاری این برنامه در سندیگو صحبت کرد. در این روز همچنین زرین شقایقی کتاب‌های تازه در حوزه‌ی زنان به زبان فارسی را به حاضرین معرفی کرد: کتاب «خرچنگ‌ها در ساحل» نوشته شریفه بنی‌هاشمی، روایتی از آوارگی و غربت‌زدگی زنان، کتاب «بدرجان- هفت شهر عشق»، نوشته ژاله محمدی، که داستان یک زن از نواده‌های قدیمی و ثروتمند کرمان را بازگو می کند و کتاب «زنان زندان» روایت ژیلا بنی‌یعقوب از زنان زندان اوین.
سخنرانان و هنرمندان روزاول کنفرانس
نخستین سخنرانی کنفرانس توسط دکتر هوما احمد کش، استاد دانشگاه ایالتی سن‌دیه‌گو با عنوان «پیچیدگی‌ها و دشواری‌های فمینیست‌ها و فمینیست‌های اسلامی و سکولار» با ترجمه سهیلا وحدتی انجام شد و پس از آن جلسه پرسش و پاسخ برگزار شد.
سخنران بعدی دکتر شهلا طالبی استاد دانشگاه اریزونا بود. او در مورد «زنان، تولید زندگی و تحول عزاداری در ایران بعد از انقلاب، به زبان انگلیسی سخنرانی کرد.
همچنین در این روز، صفورا رفیعی زاده گزارش خلاصه ای از دستاوردهای بیست و پنج کنفرانس پژوهش‌های زنان ایران با تاکید بر زنانه بودن کنفرانسها ارائه داد. در روز اول کنفرانس، فیلم مستند کوتاهی هم از دست‌آوردهای بنیاد پژوهش های زنان ایران از ابتدا تا کنون نمایش داده شد.
در بخش هنری صفورا رفیعی زاده به معرفی سه هنرمند هنرهای تجسمی که کارهایشان در سالن نزدیک محل کنفرانس به نمایش گذاشته شده بود ، پرداخت. آفرین رحمانی‌فر، نقاش و استادیار دانشگاه است که در امریکا زندگی می‌کند، نقاشی هایش بیشتر راجع به زنان است و احساسات آنان را در نقاشی‌هایش به تصویر می‌کشد. مریم نقشینه؛ ساکن امریکا، گرافیست و نقاش است که زنان، سوژۀ اصلی نقاشی‌هایش هستند و پیکر زن در کارهای وی به صورت آبستراکت به نمایش درمی‌آید. هنرمند سوم مهتدی زارع میرک‌آبادی از هنرمندان خطاش (خط- نقاشی) و ۱۵ سال است در این عرصه کار می‌کند.
همچنین در این روز آذر مزارعی تئاتری پانزده دقیقه‌ای با نام «تیله‌های شفاف شیشه‌ای» (از کتاب صحبت کردن با….) نوشته جین مارتین را به زبان انگلیسی روی صحنه آورد که خود نقش‌آفرین آن بود. این نمایش در مورد زن بیماری است که به وسیله تیله‌های شیشه‌ای سعی می‌کند روزها را طولانی‌تر کند و نسل بعدی تیله ها را که نماد ارثیه های زنانه است که او را برای مقابله با مشکلاتش یاری می کند، نگاه می دارد.
برنامه شب اول کنفرانس با نمایشنامه تک‌پرده‌ای بهرام بیضایی با عنوان «شب هزار و یکم – بخش نخست شهرناز و ارنواز با ضحاک» با هنرنمایی خیره‌کننده و نمایش‌خوانی مژده شمسایی به پایان رسید. نمایش بر اساس داستان هزار و یکشب نوشته شده است. در پایان نمایش این دو هنرمند به سئوالات حضار پاسخ دادند.
سخنرانان و هنرمندان روز دوم کنفرانس
روز دوم کنفرانس، شنبه ۱۲ جولای ، برنامه کنفرانس با پیام گلناز امین، بنیانگذار بنیاد پژوهش های ایران شروع شد. گلناز امین در پیام خود با اشاره به راهی که ۲۵ سال پیش بنیاد آغاز کرد، هدف بنیاد را کاشتن نهال‌های امید و هدیه میوه‌های آن به نسل‌های بعدی ذکر کرد. او گفت:« مژده که نهال‌های ما به بار نشسته‌اند و میوه‌های ما همراه با نسل بعدی رسیده‌اند… امروز بیش از همیشه در این اطاق عزیزانی هستند که هم‌سن و سال بنیاد ما هستند». او در ادامه، هدف بنیاد را نه رسیدن به قدرت، پول و کشورگشایی، بلکه تغییر ساختارهای بنیادی سیاسی و اجتماعی دانست و بر لزوم توافق و اتحاد بر این اصول تاکید کرد. گلناز امین از تفاوت‌ها گفت و لزوم احترام به تفاوت‌ها، و این‌که تفاوت‌ها می‌توانند به نقطه قوت تبدیل شوند. وی در ادامه با اشاره به مشکلاتی که بنیاد با برخی همراهان سالیان داشته، «بیانیه صادر کردن علیه همدیگر، بایکوت و بدخواهی یکدیگر» را سنگ اندازی به همدیگر دانست و آنها را از انجام این کارها برحذر داشت .
اولین سخنران روز شنبه دکتر ژانت آفاری پژوهش‌گر و استاد دانشگاه سانتا باربارا بود. موضوع سخنرانی آفاری «عشق در مصر، ایران و ترکیه: تضادهای روابط عاشقانه و جهان فیس‌بوک» بود. ژانت آفاری همراه با همکاران خود در دانشگاه سانتا‌باربارا پرسش‌نامه‌ای را به زبان‌های فارسی، عربی، ترکی و اردو در رابطه با نقش عشق، سکس، مذهب، تضادهای روابط عاشقانه و جهان فیس‌بوک تهیه و در سال ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ از طریق فیس‌بوک به کشورهای مصر، الجزایر، فلسطین، تونس، ترکیه، ایران فرستاده‌اند. در این پرسش‌نامه از اهمیت نقش مذهب، میزان مذهبی بودن افراد و اهمیت مذهبی بودن همسر، اهمیت حجاب و اهمیت پیاده شدن قانون شریعت نزد افراد پرس‌وجو شده است.
نخستین پانل کنفرانس با عنوان «تاثیرات و چالش‌های مشارکت و همکاری کنشگران در حوزه‌ی زنان»، با شرکت اعظم بهرامی، شراره شاهرخی و امیر یعقوبعلی برگزار شد. کیانا کریمی گرداننده این میزگرد بود و اعظم بهرامی از ایتالیا، چگونگی تاثیر منفی یک حکومت مذهبی و ایدئولوژیک را بر کنشگری مؤثر زنان بررسی کرد. با توجه به آماده نشدن ویزای بهرامی، ایشان از طریق اسکایپ با حاضرین سخن گفتند. به اعتقاد اعظم بهرامی، اگر زن‌ها در کشورهای اسلامی با تلاش به تحصیلات عالی هم برسند، به دلیل قوانین اسلامی ضد زن، باز هم به صورت ابزار اجرایی باقی می‌مانند.
شراره شاهرخی از امریکا، مشکلات و موانع شکل‌گیری ائتلافی سازنده بین گروه‌ها و سازمان‌های فعال حوزه‌ی زنان را برشمرد. از نظر شاهرخی، امروز نمی‌توان تفاوت‌های اساسی موجود بین زنان را نادیده گرفت و یا وانمود کرد که فقط یک لیست مشخص از خواسته‌ها وجود دارد. وجود این تفاوت‌های عینی در بین زنان، از یک سو، و جهانی شدن مسائل زنان، از سوی دیگر، در حوزه فکر نیز تنوع و چندگانگی ایجاد کرده است. به این ترتیب نمی‌توان فقط یکی از دیدگاه‌های فمینیستی را «برحق» دانست و بقیه را باطل دید.
امیر یعقوبعلی به بررسی جنبش زنان و لزوم بازگشت زنان به عرصه سیاسی پرداخت. او با تمرکز بر کمپین یک‌میلیون امضا از انتقاد‌هایی گفت که به عدم حضور این کمپین در انتخابات ۸۸ و در جنبش سبز مربوط می‌شود. به باور او، کمپین شناخت درستی از دولت ایران نداشت.
تلاقی هویت ها و چالش های ارتباطی کنشگران هنوان دومین پانل این کنفرانس بود. دکتر علی اکبر مهدی، استاد جامعه شناسی در دانشگاه ایالتی کالیفرنیا، این پانل را اداره کرد. در این میزگرد سمیه رشیدی، در سخنرانی خود با عنوان «فاصله‌هایی که باید پیمود: بررسی همکاری بین فعالان جنبش زنان داخل و خارج ایران پس از انتخابات ۸۸»، به بررسی تاثیر روی کار آمدن دولت پس از انتخابات ۸۸ بر روی جنبش زنان و بحران‌هایی که برای آن به وجود آورد پرداخت. وی همچنین به بررسی رابطه بین «داخلی‌ها» و «خارجی‌ها» پرداخت و گفت که بعد از انتخابات ۸۸ بررسی این رابطه برای فعالان جنبش زنان پررنگ‌تر شد. سپس افسانه کلانتری از امریکا در مورد «به چالش کشیدن مفهومی متجانس از زنان مهاجر ایرانی» بحث کرد. او که پیش از این نیز در مقالهای مفهوم «زنان مهاجر» را نقد کرده، معتقد است که اکثر زنان مهاجر به صورت یک گروه هم‌گون بررسی می‌شوند، در صورتی که زنان مهاجر هم دارای اختلافات و تفاوت‌های بارزی هستند. پس از آن کاوه کرمانشاهی دانش‌آموخته حقوق و فعال مدنی از آلمان در زمینۀ «رابطۀ بین جنبش زنان و جنبش ملیت‌های غیرفارس در ایران» سخن گفت. تمرکز بحث او روی رابطه‌ی «کمپین یک میلیون امضا» و «کردها» بود . او به ساختار «مرکزمحور فارس- شیعه‌گرا»ی جنبش زنان مانند سایر جنبش‌های ایران اشاره کرد و معتقد بود که جنبش زنان تاکنون نگاهی انتقادی به مرکزمحوری خود نداشته است به همین دلیل نتوانسته به جنبشی واقعاً سراسری برای تمام زنان ایرانی تبدیل شود. «بررسی رابطه‌ی جنبش زنان ایران با سازمان‌ها و گروه‌های کار بین‌المللی حامی»، عنوان سخنرانی تارا نجد احمدی بود. او در بخشی از سخنان خود به نگاه انتقادی به جوايز اراٍئه شده به کمپین یک میلیون امضا آن پرداخت و گفت که چگونه این جوایز بر روی فعالان و فعالیت‌هایشان تاثیر گذاشت. به نظر او برخلاف تصور عموم جایزه‌ها الزاما تاثیرات مثبت بر روی جنبش‌هایی از این دست ندارند. این میزگرد نیز با پاسخ به سئوالات شرکت کنندگان به پایان رسید.
در روز شنبه، شعرخوانی لیلا فرجامی نویسنده، شاعر و روان‌کاو از مجموعه در حال انتشار خود به نام «پیش از غرق شدن» چند شعر را برای حاضرین دکلمه کرد. در پایان روز دوم کنفرانس، برنامه هنری از ساعت هشت و نیم شب به وقت کالیفرنیا آغاز شد. در این برنامه سارا نائینی ترانه‌هایی شاد اجرا کرد که رضا روحانی (آهنگ‌ساز) با پیانو و آندر ویول با درام و احمد ترکمن اغلو با باس، او را همراهی کردند.
سخنرانان و هنرمندان روز سوم
یکشنبه ۱٣ جولای با میزگردی با عنوان «چگونه مذهب، سیاست، قومیت، زبان و جنسیت، فعالیت زنان ایرانی را تحت تاثیر قرار داده است؟» با گردانندگی نیره توحیدی با معرفی ثریا فلاح آغاز شد. در این میزگرد جلوه جواهری، نیکزاد زنگنه و دلارام علی، فعالان حوزه حقوق زنان که هرسه از ایران در کنفرانس حضور داشتند، نظرات خود در مطرح کردند. اولین سخنران جلوه جواهری بود. به باور او که عنوان بحثش «در جست‌وجوی سیاستی مسئولیت‌پذیر برای تضمین مشارکت مدنی زنان در گره‌گاه‌های قومیت، ملیت، طبقه و مذهب در ایران» بود، جنبش زنان از سال ۸۵-۸۸ شکوفا شده بود. اما زنان با وجود تجربه مشترک ستم جنسیتی، در موقعیت‌های نابرابر و متفاوتی نسبت به هم قرار دارند و همین امر آنان را در بسیاری از این موقعیت‌ها ناخودآگاه و یا خودآگاه در برابر هم قرار می‌دهد. نیکزاد زنگنه، دومین سخنران میزگرد پیش از ورود به بحث اصلی میزگرد، ضمن محکوم کردن بمباران غزه، شعری با عنوان «آیا این سیاره به ما تعلق دارد؟» را برای مردم غزه خواند. وی سپس بحث خود را با عنوان «واکاوی تجربیات زیسته‌شناسی اجتماعی زنان در مناطق جنگ‌زده‌ی خوزستان ایران در دوران پساجنگی» پی گرفت. به باور او، تلاقی جنسیت و هویت در دوران پساجنگی باعث شده است که این زنان در مقایسه با زنان دیگر، از فرصت‌های کم‌تری برای پیشرفت برخوردار باشند و با موانع و چالش‌های بیشتری مواجه شوند که این خود، منجر به تقلیل نقش‌شان شده است. عنوان بحث آخرین سخنران میزگرد، دلارام علی «نقش زنان در شکل‌گیری و پیش‌برد فعالیت‌های مدنی حقوق کودکان در ایران» بود. دلارام علی بر این باور است که فعالیت‌های مدنی در حوزه‌ی حقوق کودک در ایران، یکی از حوزه‌هایی است که نه تنها توسط زنان شکل گرفته، بلکه طی دو دهه‌ا‌ی که از آغاز آن می‌گذرد نیز عمدتاً توسط زنان مدیریت و هدایت شده است و با وجود تمام محدودیت‌ها و موانع موجود در شکل‌گیری و پیش‌برد این فعالیت‌ها، می‌توان آن را یکی از دست‌آوردهای زنان در بیست سال گذشته دانست که البته با چالش‌های متعددی که از جنسیت آنان تاثیر گرفته نیز همراه بوده است.
نیره توحیدی نیز به عنوان گرداننده میزگرد، نظرات خود در رابطه با مبحث میزگرد و چگونگی تاثیر مذهب، سیاست، نژاد، زبان و جنسیت و قوم بر فعالیت‌های زنان با حاضران در میان گذاشت. توحیدی معتقد است که در جنبش‌های مدنی- اجتماعی شکست معنا ندارد، ممکن است در برخی از هدف‌ها ناکام بمانند، اما جنبش مدنی در حال جنگ نیست و هدفش هم کسب قدرت دولتی نیست که شکست بخورد. به نظر او، ما هنوز در مرحله‌ی اول جنبش زنان هستیم. این جنبش هنوز، جنبش حقوق زنان است و در همین حد هم می‌توان از آن انتظار داشت و برایش مأموریت‌های سخت و ناممکن قائل نشد.
اهدای جوایز زن برگزیده و حامد شهیدیان
بنیاد هر ساله لوح سپاس به زن و یا زنان برگزیده تقدیم می کند. لوح امسال به پاس خدمات و دستاوردهای 25 ساله به کنفرانس بنیاد پژوهش‌های زنان ایران تقدیم شد.
«جایزه حامد شهیدیان در زمینه پژوهش های فمینیسم انتقادی» از سوی ناهید شهیدیان، خواهر حامد شهیدیان به گلوریا یعقوبی اهدا شد. گلوریا یعقوبی استادیار ادبیات بین‌المللی در دانشگاه جورجیا است. این جایزه برای مقالهای با عنوان «نقدی بر داستان ابراهیم گلستان – سفر عصمت» به او تعلق گرفت.
میزگرد پایانی و ارزیابی کنفرانس
روز سوم پس از آخرین میزگرد، نوبت به بخش ارزیابی و اختتامیه کنفرانس رسید. در ابتدا پیام مرکز بررسی مسائل زنان کردکه به صورت ویدیویی 10 دقیقه ای از طرف خانم گلرخ قبادی از سوئد فرستاده شده بود، پخش شد. سپس پیام چند تن از اعضای اولین کمیته محلی برگزاری کنفرانس که در ماه می کناره گیری کرده بودند، توسط شهلا بی بی خوانده شد. این افراد در پیام خود با اعلام خشنودی از فرصت ارائه کارهای تحقیقی فعالان و کنشگران جنبش زنان در کنفرانس، دلایل خود را برای عدم همکاری با بنیاد توضیح داده بودند.
پس از آن دست‌اندرکاران برگزاری بیست و پنجمین کنفرانس بنیاد پژوهش زنان، گزارشی از چگونگی عملکرد کمیته برنامه‌ریزی به حاضرین ارائه دادند و به پرسش‌های آنان پاسخ دادند.
جشن پایان بیست و پنج سالگی کنفرانس در یک رستوران ایرانی انجام شد
